saglık gizemleri saglık bilgileri saglık konuları yer almaktadır paylaştığımız sitede kullanıcılarımız
http://saglikgizemleri.com/
5 Temmuz 2013 Cuma
21 Haziran 2013 Cuma
Voltmetreyi Devreye Bağlamak ve Gerilim Ölçmek deneyi örneği
Gerilim ölçme işleminde en önemli noktalardan biri yapılacak gerilim ölçümüne uygun voltmetre seçmektir. bu seçimim doğru yapılması, ölçümün doğruluğu, ölçüm yapan kişinin ve ölçü aletinin güvenliği için önemlidir. Voltmetre seçimi yapılırken aşağıda belirtilen hususlara kesinlikle dikkat edilmelidir:
Voltmetreler devreye paralel bağlanır.
Gerilim çeşidine uygun(AC-DC) voltmetre seçilmelidir.
Gerilimin ölçme sınırı ölçülecek gerilimin değerinden mutlaka büyük olmalıdır.
Alternatif gerilim ölçmelerinde voltmetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları farklılık göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır. Aksi takdirde analog ölçü aletlerinde ibre ters sapar, dijital ölçü aletlerinde gerilim değeri önünde (─) ifadesi görünür.
Ø Ölçülecek gerilim değerine uygun hassasiyet ve yapıya sahip voltmetre seçilmelidir. 10 mV’luk gerilim, kV seviyesinde ölçüm yapan voltmetre ile ölçülemez. Ø Voltmetre gerilimi ölçülecek kaynak veya alıcının uçlarına bağlanmalıdır. Ø Enerji altında, sabit voltmetrelerin bağlantısı yapılmamalı ve yapılmış bağlantıya müdahale edilmemelidir. Ancak taşınabilir ve problar vasıtası ile ölçüm yapılabilecek voltmetreler ile gerekli önlemler alındıktan sonra ölçüm yapılabilir.
Voltmetreler devreye paralel bağlanır.
Gerilim çeşidine uygun(AC-DC) voltmetre seçilmelidir.
Gerilimin ölçme sınırı ölçülecek gerilimin değerinden mutlaka büyük olmalıdır.
Alternatif gerilim ölçmelerinde voltmetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları farklılık göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır. Aksi takdirde analog ölçü aletlerinde ibre ters sapar, dijital ölçü aletlerinde gerilim değeri önünde (─) ifadesi görünür.
Ø Ölçülecek gerilim değerine uygun hassasiyet ve yapıya sahip voltmetre seçilmelidir. 10 mV’luk gerilim, kV seviyesinde ölçüm yapan voltmetre ile ölçülemez. Ø Voltmetre gerilimi ölçülecek kaynak veya alıcının uçlarına bağlanmalıdır. Ø Enerji altında, sabit voltmetrelerin bağlantısı yapılmamalı ve yapılmış bağlantıya müdahale edilmemelidir. Ancak taşınabilir ve problar vasıtası ile ölçüm yapılabilecek voltmetreler ile gerekli önlemler alındıktan sonra ölçüm yapılabilir.
Pens Ampermetreler nelerdir ve nasıldır
Pens ampermetreler dijital ve analog olmak üzere çeşitli tipte, değişik özelliklere sahip
olacak şekilde üretilmektedir. Pens ampermetreler, akım ölçme işlemini daha pratik hale
getirmek için ampermetre ve akım trafosu aynı gövde içerisinde birleştirilerek oluşturulmuş
ölçü aletleridir. Aletin gövdesinden dışarı doğru açılan demir nüvesi, pens gibi açılıp
kapanacak şekilde yapılmıştır.
Böylece akımı ölçülecek iletken kesilmeden pens içerisine alınır. Pens içerisindeki iletken tek sipirlik primer sargı görevi görerek etrafında oluşan manyetik alan pens şeklindeki nüveden geçerek alet içerisindeki sekonder sargıda bir gerilim meydana getirir ve akım değeri bu şekilde tespit edilir. Pens ampermetrelerde pens içerisine yalnız akımı ölçülecek iletken alınmalıdır.
Pens içerisinde birden fazla iletken alınırsa ölçülen akım değeri şu şekilde yorumlanmalıdır. İletkenlerden aynı yönde akım Aşağıda verilen şemaya göre gerekli ampermetre, araç ve gereçleri seçerek bağlantıyı kurun. Öğretmeninizin gözetiminde devreye enerji verip reosta direncini değiştirerek ampermetrede okuduğunuz değerleri çizelgeye yazınız. Aynı bağlantıyı doğru akım kaynağı ve ampermetresi kullanarak da yapıp bağlantı açısından bir fark olmadığını görebilirsiniz.
olacak şekilde üretilmektedir. Pens ampermetreler, akım ölçme işlemini daha pratik hale
getirmek için ampermetre ve akım trafosu aynı gövde içerisinde birleştirilerek oluşturulmuş
ölçü aletleridir. Aletin gövdesinden dışarı doğru açılan demir nüvesi, pens gibi açılıp
kapanacak şekilde yapılmıştır.
Böylece akımı ölçülecek iletken kesilmeden pens içerisine alınır. Pens içerisindeki iletken tek sipirlik primer sargı görevi görerek etrafında oluşan manyetik alan pens şeklindeki nüveden geçerek alet içerisindeki sekonder sargıda bir gerilim meydana getirir ve akım değeri bu şekilde tespit edilir. Pens ampermetrelerde pens içerisine yalnız akımı ölçülecek iletken alınmalıdır.
Pens içerisinde birden fazla iletken alınırsa ölçülen akım değeri şu şekilde yorumlanmalıdır. İletkenlerden aynı yönde akım Aşağıda verilen şemaya göre gerekli ampermetre, araç ve gereçleri seçerek bağlantıyı kurun. Öğretmeninizin gözetiminde devreye enerji verip reosta direncini değiştirerek ampermetrede okuduğunuz değerleri çizelgeye yazınız. Aynı bağlantıyı doğru akım kaynağı ve ampermetresi kullanarak da yapıp bağlantı açısından bir fark olmadığını görebilirsiniz.
Akım Trafosu Kullanarak Akım Ölçmek deneyi
Endüstride birçok tesiste AC elektrik enerjisi kullanılır. Bu tesislerin koruma ve kontrol devrelerinde ölçü aletleri ve röleleri vardır. Bu durum yüksek gerilim ve büyük akımların ölçülmesini zorunlu kılmaktadır, bu işlemin direkt olarak yapılması çok zor ve tehlikelidir. Çünkü ölçü aletlerinin yüksek gerilime ve büyük akım değerlerine dayanacak şekilde yapılması mümkün değildir. Bu gibi devrelerde belirli standartlarda yapılmış, ucuz ve küçük yapılı ölçü aletleri ve kontrol cihazlarının yüksek gerilim ve büyük akımlı hatlara
bağlanmasını sağlayan transformatörler kullanılır. Bu transformatörlere ölçü transformatörleri denir. Ölçü transformatörlerinin sekonder uçlarına ampermetre, voltmetre, wattmetre, sayaç ve koruma röleleri bağlanır.
Ölçü transformatörleri iki kısma ayrılır:
Akım transformatörleri
Gerilim transformatörleri
Gerilim transformatörleri çok yüksek gerilimlerin ölçülmesinde kullanıldığından
burada değinilmeyecektir.
Akım Transformatörleri
Büyük değerli akımların ölçülmesinde akım transformatörleri kullanılır. Akım
transformatörlerinin primer sargısından ölçülecek akım sekonder sargısından ise ölçü aleti
akımı geçer. Örneğin, 100/5 dönüştürme oranına sahip bir transformatörün primer
sargısından 100 A akım geçerken sekonder sargısından ve sekonder sargısına bağlı ölçü
aletinden 5 A akım geçer. Dijital ampermetrelerde 5 A’lik sekonder akımı ölçü aletinden
geçtiğinde, ölçü aletine girilen akım transformatörü oranı 100/5 olarak ayarlanmış ise ölçü
aleti gösterge ekranında 100 A akım değeri gösterir. Burada akım transformatörünün görevi
büyük değerli akımı ölçü aletini tehlikeye sokmayacak değere düşürerek güvenli ölçme
sağlamaktır.
Akım transformatörlerinin primer uçları K-L, sekonder uçları k-l olarak
gösterilir. Akım transformatörleri, hassasiyet sınıfı ve dönüştürme oranlarına göre seçilerek
kullanılır. Akım transformatörlerinde sekonder sargı uçları açık bırakılmamalıdır. Bu durum
akım trafosunun yanarak kullanılmaz hale gelmesine neden olabilir. 1000 A kadar akım
transformatörleri aşağıda verilmiştir
bağlanmasını sağlayan transformatörler kullanılır. Bu transformatörlere ölçü transformatörleri denir. Ölçü transformatörlerinin sekonder uçlarına ampermetre, voltmetre, wattmetre, sayaç ve koruma röleleri bağlanır.
Ölçü transformatörleri iki kısma ayrılır:
Akım transformatörleri
Gerilim transformatörleri
Gerilim transformatörleri çok yüksek gerilimlerin ölçülmesinde kullanıldığından
burada değinilmeyecektir.
Akım Transformatörleri
Büyük değerli akımların ölçülmesinde akım transformatörleri kullanılır. Akım
transformatörlerinin primer sargısından ölçülecek akım sekonder sargısından ise ölçü aleti
akımı geçer. Örneğin, 100/5 dönüştürme oranına sahip bir transformatörün primer
sargısından 100 A akım geçerken sekonder sargısından ve sekonder sargısına bağlı ölçü
aletinden 5 A akım geçer. Dijital ampermetrelerde 5 A’lik sekonder akımı ölçü aletinden
geçtiğinde, ölçü aletine girilen akım transformatörü oranı 100/5 olarak ayarlanmış ise ölçü
aleti gösterge ekranında 100 A akım değeri gösterir. Burada akım transformatörünün görevi
büyük değerli akımı ölçü aletini tehlikeye sokmayacak değere düşürerek güvenli ölçme
sağlamaktır.
Akım transformatörlerinin primer uçları K-L, sekonder uçları k-l olarak
gösterilir. Akım transformatörleri, hassasiyet sınıfı ve dönüştürme oranlarına göre seçilerek
kullanılır. Akım transformatörlerinde sekonder sargı uçları açık bırakılmamalıdır. Bu durum
akım trafosunun yanarak kullanılmaz hale gelmesine neden olabilir. 1000 A kadar akım
transformatörleri aşağıda verilmiştir
Ampermetre Yapısı ve Çeşitleri - özellikleri
Elektrik akım şiddetini ölçmede kullanılan ölçü aletlerine ampermetre denir.
Ampermetrelerin elektrik devrelerindeki sembolü, daire içinde “A” ile ifade edilir.
Ampermetreler devreye seri bağlanır, çünkü alıcı veya alıcılardan geçecek akımın
ölçülebilmesi için akımın tamamının ampermetreden geçmesi gerekmektedir. Ampermetreler
devreye seri bağlandıklarından, ölçüm yaptıkları devrelerde bir yük gibi akımı sınırlandırıcı
etki yapmamaları gerekmektedir. Bu yüzden ampermetrelerin iç dirençleri çok küçüktür (0-1
Ω) ve yanlışlıkla paralel bağlanmaları durumunda üzerinden çok büyük akım geçeceğinden
kısa sürede kullanılmaz hale gelebilirler.
Akım şiddetini ölçen bu aletler dijital, analog ve pens ampermetreler olarak çeşitlere
sahiptir. Ampermetreler ölçülecek değere göre mA seviyesinden kA seviyesine kadar ölçme
alanına sahip olarak imal edilmektedirler. Ölçülecek akımın DC veya AC olmasına göre, DC
ampermetresi veya AC ampermetresi kullanılmalıdır.
Ampermetreler devreye seri bağlanır.
Ø Akım çeşidine uygun(AC-DC) ampermetre seçilmelidir.
Ø Ampermetrenin ölçme sınırı, ölçülecek akım değerinden mutlaka büyük olmalıdır.
Ø Alternatif akım ölçmelerinde ampermetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları farklılık
göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır. Aksi takdirde
analog ölçü aletlerinde ibre ters sapar dijital ölçü aletlerinde değer önünde negatif
ifadesi görünür.
Ø Ölçülecek akım değerine uygun hassasiyete sahip ampermetre seçilmelidir. μA
seviyesindeki akım, amper seviyesinde ölçüm yapan bir ampermetre ile
ölçülemez.
Ø Ampermetre ölçüm yapılacak noktaya, alıcının veya devrenin çektiği akımın
tamamı üzerinden geçecek şekilde, yani seri bağlanmalıdır.
Enerji altında hiçbir şekilde ampermetre bağlantısı yapılmamalı ve mevcut bağlantıya
müdahale edilmemelidir.
Ampermetrelerin elektrik devrelerindeki sembolü, daire içinde “A” ile ifade edilir.
Ampermetreler devreye seri bağlanır, çünkü alıcı veya alıcılardan geçecek akımın
ölçülebilmesi için akımın tamamının ampermetreden geçmesi gerekmektedir. Ampermetreler
devreye seri bağlandıklarından, ölçüm yaptıkları devrelerde bir yük gibi akımı sınırlandırıcı
etki yapmamaları gerekmektedir. Bu yüzden ampermetrelerin iç dirençleri çok küçüktür (0-1
Ω) ve yanlışlıkla paralel bağlanmaları durumunda üzerinden çok büyük akım geçeceğinden
kısa sürede kullanılmaz hale gelebilirler.
Akım şiddetini ölçen bu aletler dijital, analog ve pens ampermetreler olarak çeşitlere
sahiptir. Ampermetreler ölçülecek değere göre mA seviyesinden kA seviyesine kadar ölçme
alanına sahip olarak imal edilmektedirler. Ölçülecek akımın DC veya AC olmasına göre, DC
ampermetresi veya AC ampermetresi kullanılmalıdır.
Ampermetreler devreye seri bağlanır.
Ø Akım çeşidine uygun(AC-DC) ampermetre seçilmelidir.
Ø Ampermetrenin ölçme sınırı, ölçülecek akım değerinden mutlaka büyük olmalıdır.
Ø Alternatif akım ölçmelerinde ampermetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları farklılık
göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır. Aksi takdirde
analog ölçü aletlerinde ibre ters sapar dijital ölçü aletlerinde değer önünde negatif
ifadesi görünür.
Ø Ölçülecek akım değerine uygun hassasiyete sahip ampermetre seçilmelidir. μA
seviyesindeki akım, amper seviyesinde ölçüm yapan bir ampermetre ile
ölçülemez.
Ø Ampermetre ölçüm yapılacak noktaya, alıcının veya devrenin çektiği akımın
tamamı üzerinden geçecek şekilde, yani seri bağlanmalıdır.
Enerji altında hiçbir şekilde ampermetre bağlantısı yapılmamalı ve mevcut bağlantıya
müdahale edilmemelidir.
LCRMetre ile Kapasite Ölçümü nasıl yapılır
Lcrmetrelerde kapasite ölçümü, endüktans ölçümünden farklı değildir. Kapasite
ölçümü yapılırken burada da ölçülecek değere uygun kademeyi seçmek ve ölçümü bundan
sonra başlatmak hızlı ve doğru bir ölçüm yapılmasını sağlayacaktır. Kademe seçiminden
sonra ölçüm yapıldığında değer ekranında kapasite değeri yerine “1” ifadesi görmeniz aynen
direnç ve endüktans ölçümünde olduğu gibi küçük bir kademe, “0” ifadesinin görülmesi
büyük bir kademe seçildiğini gösterir. Aynı zamanda okunan değerde hassasiyet arttırılmak
isteniyorsa (100 μf yerine, 99.2 μf gibi) kademe küçültülerek bu hassasiyet arttırılabilir.
Kapasite değerleri farklı kondansatörlerin Lcrmetre ya da avometre ile kapasite
ölçümlerini yapınız. Ölçtüğünüz kapasite değeri ile kondansatör üzerinde yazan değerleri
aşağıda verilen tabloya yazınız, arada fark var ise ölçümünüzü tekrarlayınız.
ölçümü yapılırken burada da ölçülecek değere uygun kademeyi seçmek ve ölçümü bundan
sonra başlatmak hızlı ve doğru bir ölçüm yapılmasını sağlayacaktır. Kademe seçiminden
sonra ölçüm yapıldığında değer ekranında kapasite değeri yerine “1” ifadesi görmeniz aynen
direnç ve endüktans ölçümünde olduğu gibi küçük bir kademe, “0” ifadesinin görülmesi
büyük bir kademe seçildiğini gösterir. Aynı zamanda okunan değerde hassasiyet arttırılmak
isteniyorsa (100 μf yerine, 99.2 μf gibi) kademe küçültülerek bu hassasiyet arttırılabilir.
Kapasite değerleri farklı kondansatörlerin Lcrmetre ya da avometre ile kapasite
ölçümlerini yapınız. Ölçtüğünüz kapasite değeri ile kondansatör üzerinde yazan değerleri
aşağıda verilen tabloya yazınız, arada fark var ise ölçümünüzü tekrarlayınız.
Kondansatör Kapasitesi ve etkileyen olaylar
elamanlarına kondansatör denir. Kondansatörler elektrik enerjisini depo etmek için
kullanılır ve her kondansatörün depo ettiği enerji miktarı farklılık gösterir. Kondansatörlerin
depo edecekleri enerji miktarını kapasitesi belirler. Tanım olarak, kondansatörün elektrik
enerjisini depo edebilme özelliğine kapasite denir. Kapasite “C” harfi ile ifade edilir ve
birimine Farad(F) denir. Uygulamada farad büyük bir değer olduğundan daha çok ast katları
kullanılır. Bunlar, pikofarad (pF), nanofarad (nF), mikrofarad (mF), milifarad (mF)
şeklindedir.
1 F = 103 mF =106 μF = 109 nF = 1012 pF
şeklinde kademelendirilir.
Kapasiteyi Etkileyen Faktörler
Kondansatörlerde kapasiteyi etkileyen, faktörler yapısı ile ilgili özellikleridir. Bunlar:
Ø Kondansatör plakalarının yüzey alanına
Ø Plakalar arası mesafeye
Ø Araya konan yalıtkan malzemenin cinsine bağlıdır.
Kondansatör kapasitesi (sığası), plakaların yüzey alanı ve plakalar arasındaki
mesafeyle ilişkilidir. Ayrıca plakalar arasındaki yalıtkan maddenin yalıtkanlık özelliği de
kondansatörün sığasını etkiler. Şekil 4.1’de kondansatör yüzeyinin ve plakalar arası
mesafenin kapasiteye etkisi gösterilmiştir.
Endüktans Değerinin hassas Ölçülmesi için gerekenler
Endüktans değeri de aynen direnç değerinde olduğu gibi kesinlikle enerji altında
olmadan Lcrmetre veya endüktans ölçme özelliğine sahip avometreler ile yapılabilmektedir.
Endüktans ölçerken aynen direnç ölçümündeki teknikler uygulanmaktadır. Lcrmetre
olmadığı durumda endüktans ölçme özelliğine sahip avometre ile aynen Lcrmetre de olduğu
gibi ölçüm yapılabilir. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken husus, bu özelliğe sahip
avometrelerde endüktansı ölçülecek bobin, problara değil Lx olarak gösterilen bağlantı
noktasına bağlanmalıdır
Lcrmetre ile Endüktans Değerinin Ölçülmesi
Lcrmetreler ile endüktans ölçülürken ölçülecek endüktans değerine uygun kademe
seçilir, eğer endüktans değeri için seçilen kademe küçük ise değer ekranında “1”, kademe
büyük ise “0” değeri görülür. Bu durumlarda seçilen kademe büyütülerek ya da küçültülerek
ölçüm tamamlanır.
Lcrmetre ile bobinin endüktansını (L) ölçtüğünüzü, endüktansında
alternatif akımın değişimine karşı gösterilen zorluk olduğunu unutmayın.
olmadan Lcrmetre veya endüktans ölçme özelliğine sahip avometreler ile yapılabilmektedir.
Endüktans ölçerken aynen direnç ölçümündeki teknikler uygulanmaktadır. Lcrmetre
olmadığı durumda endüktans ölçme özelliğine sahip avometre ile aynen Lcrmetre de olduğu
gibi ölçüm yapılabilir. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken husus, bu özelliğe sahip
avometrelerde endüktansı ölçülecek bobin, problara değil Lx olarak gösterilen bağlantı
noktasına bağlanmalıdır
Lcrmetre ile Endüktans Değerinin Ölçülmesi
Lcrmetreler ile endüktans ölçülürken ölçülecek endüktans değerine uygun kademe
seçilir, eğer endüktans değeri için seçilen kademe küçük ise değer ekranında “1”, kademe
büyük ise “0” değeri görülür. Bu durumlarda seçilen kademe büyütülerek ya da küçültülerek
ölçüm tamamlanır.
Lcrmetre ile bobinin endüktansını (L) ölçtüğünüzü, endüktansında
alternatif akımın değişimine karşı gösterilen zorluk olduğunu unutmayın.
Endüktansı Etkileyen Faktörler önlemek için !
Uygulamada kullanılan bir bobinin endüktansı çeşitli faktörlere göre azalmakta ya da
artmaktadır. Bunlar:
Ø Sarım sayısı
Ø Nüvenin cinsi
Ø Sarımlar arası aralık
Ø Tel kesiti
Ø Bobinin biçimi
Ø Sargı katı sayısı
Ø Bobinin çapı
Ø Sargı tipi
Ø Uygulanan AC gerilimin frekansıdır.
Bobine doğru gerilim uygulandığında, geçen akıma bobinin ( R ) omik direnci karşı
koyarken aynı bobine alternatif gerilim uygulandığında, alternatif akıma gösterilen direnç
daha büyük olur. Alternatif akımdaki bobinin bu direnci (XL) ile ifade edilir ve endüktif
direnç olarak tanımlanır.
Endüktif reaktans:
XL=2.π.f.L
formülü ile hesaplanır.
Burada:
XL=Endüktif reaktans (Ω)
f= Frekans (Hz)
L= Endüktanstır (Henry)
Örnek: 1 Henry’lik bir bobinin frekansı 50 Hz olan şebeke hattı üzerinde çalışmaktadır. Bu
bobinin endüktif reaktansını ve doğru gerilim uygulandığındaki endüktif reaktansını
bulunuz.
XL= 2.π.f.L=2.3,14.50.1=314 Ω : Alternatif akımdaki endüktif reaktansı
XL= 2.π.f.L=2.3,14.0.1= 0 Ω : Doğru akımdaki endüktif reaktansı
Buradan da görüldüğü gibi bobinlerin alternatif akıma karşı gösterdikleri zorluk doğru
akımda olduğundan çok daha fazladır. Çünkü alternatif akımda zamana karşı değişim söz
konusudur. Bobinlerin hepsi endüktansa sahip olduklarından, endüktansın etkisi ile alternatif
akımın değişimine karşı koymaya çalışır. Bu durum endüktif reaktansı oluşturur. Doğru
akımda frekans değerinin 0 olmasıyla akım değerinde herhangi bir değişiklik olmaz.
Dolayısıyla endüktansın akım değişimi ile karşılaşmadığı için karşı koyacak bir sebebi
kalmamıştır ve endüktif reaktans değeri doğru akımda sıfırdır.
artmaktadır. Bunlar:
Ø Sarım sayısı
Ø Nüvenin cinsi
Ø Sarımlar arası aralık
Ø Tel kesiti
Ø Bobinin biçimi
Ø Sargı katı sayısı
Ø Bobinin çapı
Ø Sargı tipi
Ø Uygulanan AC gerilimin frekansıdır.
Bobine doğru gerilim uygulandığında, geçen akıma bobinin ( R ) omik direnci karşı
koyarken aynı bobine alternatif gerilim uygulandığında, alternatif akıma gösterilen direnç
daha büyük olur. Alternatif akımdaki bobinin bu direnci (XL) ile ifade edilir ve endüktif
direnç olarak tanımlanır.
XL=2.π.f.L
formülü ile hesaplanır.
Burada:
XL=Endüktif reaktans (Ω)
f= Frekans (Hz)
L= Endüktanstır (Henry)
Örnek: 1 Henry’lik bir bobinin frekansı 50 Hz olan şebeke hattı üzerinde çalışmaktadır. Bu
bobinin endüktif reaktansını ve doğru gerilim uygulandığındaki endüktif reaktansını
bulunuz.
XL= 2.π.f.L=2.3,14.50.1=314 Ω : Alternatif akımdaki endüktif reaktansı
XL= 2.π.f.L=2.3,14.0.1= 0 Ω : Doğru akımdaki endüktif reaktansı
Buradan da görüldüğü gibi bobinlerin alternatif akıma karşı gösterdikleri zorluk doğru
akımda olduğundan çok daha fazladır. Çünkü alternatif akımda zamana karşı değişim söz
konusudur. Bobinlerin hepsi endüktansa sahip olduklarından, endüktansın etkisi ile alternatif
akımın değişimine karşı koymaya çalışır. Bu durum endüktif reaktansı oluşturur. Doğru
akımda frekans değerinin 0 olmasıyla akım değerinde herhangi bir değişiklik olmaz.
Dolayısıyla endüktansın akım değişimi ile karşılaşmadığı için karşı koyacak bir sebebi
kalmamıştır ve endüktif reaktans değeri doğru akımda sıfırdır.
Bobinin Endüktansı kısa bilgi
Bobinler iletken tellerin yan yana veya üst üste sarılmasıyla elde edilen devre
elemanlarıdır. Bobinlerin, elektrik akımının değişimine karşı gösterdikleri tepkiye endüktans
denir. Endüktans, L harfi ile sembolize edilir ve birimi henry (H)'dir. Uygulamada daha çok
endüktans biriminin alt katları olan μH(Mikro Henri) ve mH (Mili Henri) kullanılır. 1 H=
103 mH=106 μH dir. Bir bobinin endüktif reaktansını (XL) bulabilmek için endüktans değeri
bilinmelidir.
Bobinler DC ile beslenen bir devrede çalışırken akıma sadece omik direnç gösterirler.
Yani, bobinin yapıldığı metalin akıma karşı gösterdiği zorluk söz konusudur. AC ile
beslenen bir devrede ise bobinin akıma gösterdiği direnç artar. Artışın sebebi bobin etrafında
oluşan değişken manyetik alanın akıma karşı ilave bir karşı koyma (direnç) etkisi
oluşturmasıdır. AC sinyalin frekansı yükseldikçe oluşan manyetik alanın değişim hızı da
artacağından bobinin akıma gösterdiği direnç de yükselir. Bu nedenle bobinler, dirençleri
frekansla birlikte yükselen eleman olarak nitelendirilebilir. Bobinlerin sarıldığı kısma karkas,
mandren ya da makara; iletkenin karkas üzerinde bir tur yapmasına ise sipir, tur ya da sarım
adı verilir. Bobinlerde çoğunlukla dış yüzeyi izoleli (vernikli) bakır tel kullanılır.
elemanlarıdır. Bobinlerin, elektrik akımının değişimine karşı gösterdikleri tepkiye endüktans
denir. Endüktans, L harfi ile sembolize edilir ve birimi henry (H)'dir. Uygulamada daha çok
endüktans biriminin alt katları olan μH(Mikro Henri) ve mH (Mili Henri) kullanılır. 1 H=
103 mH=106 μH dir. Bir bobinin endüktif reaktansını (XL) bulabilmek için endüktans değeri
bilinmelidir.
Bobinler DC ile beslenen bir devrede çalışırken akıma sadece omik direnç gösterirler.
Yani, bobinin yapıldığı metalin akıma karşı gösterdiği zorluk söz konusudur. AC ile
beslenen bir devrede ise bobinin akıma gösterdiği direnç artar. Artışın sebebi bobin etrafında
oluşan değişken manyetik alanın akıma karşı ilave bir karşı koyma (direnç) etkisi
oluşturmasıdır. AC sinyalin frekansı yükseldikçe oluşan manyetik alanın değişim hızı da
artacağından bobinin akıma gösterdiği direnç de yükselir. Bu nedenle bobinler, dirençleri
frekansla birlikte yükselen eleman olarak nitelendirilebilir. Bobinlerin sarıldığı kısma karkas,
mandren ya da makara; iletkenin karkas üzerinde bir tur yapmasına ise sipir, tur ya da sarım
adı verilir. Bobinlerde çoğunlukla dış yüzeyi izoleli (vernikli) bakır tel kullanılır.
Direncin Sıcaklıkla Değişimi nedendir !
Tüm iletkenlerin dirençleri sıcaklık ile belirli bir miktar değişir. Bu değişim bazı
metallerde direncin artması yönünde olurken bazı iletkenlerde de direnç değerinin azalması
yönünde olur. Direncin, sıcaklık faktöründen dolayı değişmesi büyük akım değeri ile çalışan
devrelerde çok önemli değildir. Ancak özellikle elektronik devrelerde dikkate alınmalı ve
dirençlerin sıcaklıktan dolayı değerindeki değişmeye bağlı olarak akımda da belirli bir
miktar değişiklik olduğu unutulmamalıdır.
Direnç Değerinin Ölçülmesi
. Ohmmetre ile Direnç Ölçümü
Direnç değerini ölçen ölçü aletlerine ohmmetre denir. Yalnız direnç ölçen
ohmmetreler bulunduğu gibi bu işlem, birden fazla büyüklüğü ölçebilen, bu yüzden daha
pratik kullanım imkanı sağlayan avometreler ile de yapılmaktadır. Ohmmetreler yapı olarak
akım ölçen, döner bobinli ölçü aletleridir. Bu ölçü aletlerinin skalası akım değil de direnç
(Ω) ölçecek şekilde taksimatlandırılmıştır. Ohmmetreler direnç ölçmenin yanında elektrik
elektronik devrelerinde açık ve kapalı devre kontrollerinde de sıkça kullanılmaktadır.
Ohmmetreler ölçüm yapmak için mutlaka kendine ait bir enerji kaynağına ihtiyaç duyarlar.
Bu gereksinim genellikle 9 V veya 1,5 V’ luk pillerin seri bağlanması ile giderilir.
Ohmmetre veya avometreler ile kesinlikle enerji altında direnç
ölçümü yapılmaz.
Ohmmetreler veya avometreler çalışan bir cihazda ölçüm yapılırken problarının
ikisinin de elle tutulmamasına dikkat edilmelidir. Bu direncin yanında vücut direncinin
ölçülmesine özellikle de büyük değerli dirençlerin ölçülmesinde, değerin yanlış
belirlenmesine neden olur.
metallerde direncin artması yönünde olurken bazı iletkenlerde de direnç değerinin azalması
yönünde olur. Direncin, sıcaklık faktöründen dolayı değişmesi büyük akım değeri ile çalışan
devrelerde çok önemli değildir. Ancak özellikle elektronik devrelerde dikkate alınmalı ve
dirençlerin sıcaklıktan dolayı değerindeki değişmeye bağlı olarak akımda da belirli bir
miktar değişiklik olduğu unutulmamalıdır.
Direnç Değerinin Ölçülmesi
. Ohmmetre ile Direnç Ölçümü
Direnç değerini ölçen ölçü aletlerine ohmmetre denir. Yalnız direnç ölçen
ohmmetreler bulunduğu gibi bu işlem, birden fazla büyüklüğü ölçebilen, bu yüzden daha
pratik kullanım imkanı sağlayan avometreler ile de yapılmaktadır. Ohmmetreler yapı olarak
akım ölçen, döner bobinli ölçü aletleridir. Bu ölçü aletlerinin skalası akım değil de direnç
(Ω) ölçecek şekilde taksimatlandırılmıştır. Ohmmetreler direnç ölçmenin yanında elektrik
elektronik devrelerinde açık ve kapalı devre kontrollerinde de sıkça kullanılmaktadır.
Ohmmetreler ölçüm yapmak için mutlaka kendine ait bir enerji kaynağına ihtiyaç duyarlar.
Bu gereksinim genellikle 9 V veya 1,5 V’ luk pillerin seri bağlanması ile giderilir.
Ohmmetre veya avometreler ile kesinlikle enerji altında direnç
ölçümü yapılmaz.
Ohmmetreler veya avometreler çalışan bir cihazda ölçüm yapılırken problarının
ikisinin de elle tutulmamasına dikkat edilmelidir. Bu direncin yanında vücut direncinin
ölçülmesine özellikle de büyük değerli dirençlerin ölçülmesinde, değerin yanlış
belirlenmesine neden olur.
İletken Direncini Etkileyen Faktörler nelerdir !
Bir iletkenin direnci “R” (ohm), iletkenin boyu “l “ (metre), kesiti “S” (mm²) ve
iletkenin yapıldığı malzemenin öz direnci olan “φ”(Ω.mm²/m) ya bağlıdır. Direncin, boy
kesit ve öz dirençle arasındaki bağıntıyı veren formül:
S
R j.l
= dur. Burada
j
K = 1 olduğundan, formül
K S
R l
.
= ohm (Ω) şeklinde de
ifade edilebilir.
Ø R: İletken direnci, ohm (Ω)
Ø l: İletkenin boyu, metre (m)
Ø S: İletkenin kesiti (mm²)
Ø K: İletkenin yapıldığı malzemenin öz iletkenliği (m/Ω.mm²)
Ø φ: iletkenin yapıldığı malzemenin öz direnci (Ω.mm²/m)
Özdirenç: Birim uzunluk (1 metre) ve birim kesitteki (1mm2) iletkenin direncine
özdirenç denir. Özdirenç “φ” ile gösterilir.
Öziletkenlik: Özdirencin tersine öziletkenlik denir. “K” harfi ile gösterilir.
Yukarıdaki formülde görüldüğü gibi:
Ø İletkenin boyu uzadıkça direnci de artar, boyu kısaldıkça direnci azalır. Özetle
boy ile direnç doğru orantılıdır.
Ø İletkenin kesiti artıkça direnci azalır, kesit azaldıkça direnç artar. Özetle kesit ile
direnç ters orantılıdır.
Ø Özdirenç iletkenin iletkenlik kalitesini gösterir. İletkenin yapıldığı metalin
özdirenç değeri küçük ise direnç küçük, özdirenç değeri büyük ise direnç değeri
büyüktür. Özetle özdirenç ile direnç doğru orantılıdır.
iletkenin yapıldığı malzemenin öz direnci olan “φ”(Ω.mm²/m) ya bağlıdır. Direncin, boy
kesit ve öz dirençle arasındaki bağıntıyı veren formül:
S
R j.l
= dur. Burada
j
K = 1 olduğundan, formül
K S
R l
.
= ohm (Ω) şeklinde de
ifade edilebilir.
Ø R: İletken direnci, ohm (Ω)
Ø l: İletkenin boyu, metre (m)
Ø S: İletkenin kesiti (mm²)
Ø K: İletkenin yapıldığı malzemenin öz iletkenliği (m/Ω.mm²)
Ø φ: iletkenin yapıldığı malzemenin öz direnci (Ω.mm²/m)
Özdirenç: Birim uzunluk (1 metre) ve birim kesitteki (1mm2) iletkenin direncine
özdirenç denir. Özdirenç “φ” ile gösterilir.
Öziletkenlik: Özdirencin tersine öziletkenlik denir. “K” harfi ile gösterilir.
Yukarıdaki formülde görüldüğü gibi:
Ø İletkenin boyu uzadıkça direnci de artar, boyu kısaldıkça direnci azalır. Özetle
boy ile direnç doğru orantılıdır.
Ø İletkenin kesiti artıkça direnci azalır, kesit azaldıkça direnç artar. Özetle kesit ile
direnç ters orantılıdır.
Ø Özdirenç iletkenin iletkenlik kalitesini gösterir. İletkenin yapıldığı metalin
özdirenç değeri küçük ise direnç küçük, özdirenç değeri büyük ise direnç değeri
büyüktür. Özetle özdirenç ile direnç doğru orantılıdır.
Sıfır Ayar Vidası ve Kalibrasyon yardımı
Analog ölçü aletlerinin, uzun zaman kullanılmasından ve ani yüklenmesinden dolayı
kontrol yayı özelliğini az da olsa kaybeder. Aletin sarsılması ve eğikliği de sıfır ayarını
bozabilir. Böyle durumlarda, ölçme sonunda gösterge tam sıfır noktasına gelmez. Bunun için
ölçü aletine sıfır ayar vidası ilave edilmiştir.
Sıfır ayar vidası, ölçü aletinin dış muhafazasının ön cephesi üzerine konmuş olup
genellikle skala taksimatın hemen altındadır. A ayar vidasının alt ucunda ise eksantrik B
pimi mevcuttur. Bu pim, C ayar manivelasının kanallı kısmına geçirilmiş olduğundan A ayar
vidasını bir tornavida ile sağa sola çevirmekle gösterge sıfır noktasına getirilir. C ayar
manivelası döndüğü yerden izole edilmiştir. Ayar vidası ile yapılmış iyi bir ayar, mevcut
gösterge bölümleri toplamının %6-12 arasında olmalıdır. Analog ölçü aletlerinin sıfır ayarı;
ölçmeye geçmeden önce mutlaka kontrol edilmeli, gerekiyorsa düzeltilmelidir. Şayet aletin
sıfır ayarı, hareketli sistemin dengesizliğinden dolayı bozulmuşsa bu hatayı, sıfır ayar vidası
düzeltmez.
Skala Taksimatı ve İbreler bölümü
Analog ölçü aletlerinde, ölçülen büyüklüğü bir ibre ve kadran taksimatı belirler.
Ölçülen büyüklüğün miktarı kadar sapma yapan ibre, skala üzerinde bir yerde durur. İbrenin
kendisinin ya da ucundaki ince kısmının skaladaki değerle tam çakıştığı yer o andaki ölçülen
büyüklüğün değeridir. Skala levhaları genellikle alüminyum, sac, çinko veya presbant
kağıttan yapılırlar ve üzeri beyaz boya ile boyanarak okunacak değerler siyah yazı veya
işaretler ile taksimatlandırılır.
Okuma hatasını azaltmak amacı ile ibre ve skala taksimat çizgilerinin mümkün olduğu
kadar ince (0,08 mm) olması gerekir. Taksimat çizgilerinin altına şerit halinde bir ayna
yerleştirilir. Bu ayna ibrenin kendisi ile görüntüsünün üst üste getirilerek ibreye tam karşıdan
bakılmasını ve okuma hatasının azaltılmasını sağlar.
Analog ölçü aletlerinin birçoğunda tek bir skala olmasına karşılık birden fazla kademe
kullanılarak aynı büyüklüğün farklı değerlerinin veya farklı farklı büyüklüklerin ölçülmesi
sağlanır. Her skala taksimatının ölçtüğü değerler üzerine, büyüklüklerin cinsi de yanına
yazılmıştır. Analog ölçü aletlerinde ibrenin gösterdiği değer kademe anahtarının bulunduğu
konuma göre değişik çarpanlar ile çarpılır.
Analog ölçü aletlerinin skala taksimatında genellikle aşağıda belirtilen bilgilere yer
verilir:
Ölçü aletini yapan firmanın adı ve firmanın amblemi
Elektrik akımının hangi cinsinde kullanılacağı (AC-DC)
Aletin ölçüm yapılırken bulunması gereken duruş şekli
Aletin duyarlılığı
Ölçü aletinin yalıtkanlık kontrolünün kaç volt ile yapıldığı
Ölçü aletinin sembolü
Ölçme hatası
Üretim ve seri numarası
Kullanım frekansı
Ölçülen büyüklüğün miktarı kadar sapma yapan ibre, skala üzerinde bir yerde durur. İbrenin
kendisinin ya da ucundaki ince kısmının skaladaki değerle tam çakıştığı yer o andaki ölçülen
büyüklüğün değeridir. Skala levhaları genellikle alüminyum, sac, çinko veya presbant
kağıttan yapılırlar ve üzeri beyaz boya ile boyanarak okunacak değerler siyah yazı veya
işaretler ile taksimatlandırılır.
Okuma hatasını azaltmak amacı ile ibre ve skala taksimat çizgilerinin mümkün olduğu
kadar ince (0,08 mm) olması gerekir. Taksimat çizgilerinin altına şerit halinde bir ayna
yerleştirilir. Bu ayna ibrenin kendisi ile görüntüsünün üst üste getirilerek ibreye tam karşıdan
bakılmasını ve okuma hatasının azaltılmasını sağlar.
Analog ölçü aletlerinin birçoğunda tek bir skala olmasına karşılık birden fazla kademe
kullanılarak aynı büyüklüğün farklı değerlerinin veya farklı farklı büyüklüklerin ölçülmesi
sağlanır. Her skala taksimatının ölçtüğü değerler üzerine, büyüklüklerin cinsi de yanına
yazılmıştır. Analog ölçü aletlerinde ibrenin gösterdiği değer kademe anahtarının bulunduğu
konuma göre değişik çarpanlar ile çarpılır.
Analog ölçü aletlerinin skala taksimatında genellikle aşağıda belirtilen bilgilere yer
verilir:
Ölçü aletini yapan firmanın adı ve firmanın amblemi
Elektrik akımının hangi cinsinde kullanılacağı (AC-DC)
Aletin ölçüm yapılırken bulunması gereken duruş şekli
Aletin duyarlılığı
Ölçü aletinin yalıtkanlık kontrolünün kaç volt ile yapıldığı
Ölçü aletinin sembolü
Ölçme hatası
Üretim ve seri numarası
Kullanım frekansı
Elektromanyetik Amortisör kuvveti ve Atalet Momenti nedir
Elektromanyetik Amortisör: Bu amortisör şeklinde daimi mıknatıs kutupları
arasında döndürülen bir disk üzerinde oluşan fukolt akımlarının, kendini
meydana getiren sebebe karşı koyma etkisine dayanır. Disk, manyetik kuvvet
çizgileri içerisinde hareket ederken kuvvet çizgilerinin diski kesmesi sonucu
disk üzerinde manyetik alan oluşur. Lens kanuna göre oluşan bu alanın yönü
diski frenleyecek yöndedir. Bu amortisör sistemi manyetik alandan
etkilendiğinden manyetik alanın bulunduğu ortamlarda kullanılamaz.
Atalet Momenti
Ölçü aleti ölçüm yapılacak noktaya bağlandığı anda, ölçülen büyüklüğün etkisi ile
ölçü aletinin hareketli kısmı ani bir hareketlenme kazanır ve çoğu zaman ibre göstermesi
gereken değerden ileriye doğru sapar. İşte bu ilk anda meydana gelen momente atalet
momenti denir. Atalet momenti, daha sonra amortisör ve kontrol kuvveti tarafından
dengelenir ve ibre, göstermesi gereken değerde kalır. İbrenin dengelendiği ve göstermesi
gereken değerde kaldığı bu kuvvet değeri de çalıştırma kuvveti olarak nitelendirilir.
arasında döndürülen bir disk üzerinde oluşan fukolt akımlarının, kendini
meydana getiren sebebe karşı koyma etkisine dayanır. Disk, manyetik kuvvet
çizgileri içerisinde hareket ederken kuvvet çizgilerinin diski kesmesi sonucu
disk üzerinde manyetik alan oluşur. Lens kanuna göre oluşan bu alanın yönü
diski frenleyecek yöndedir. Bu amortisör sistemi manyetik alandan
etkilendiğinden manyetik alanın bulunduğu ortamlarda kullanılamaz.
Atalet Momenti
Ölçü aleti ölçüm yapılacak noktaya bağlandığı anda, ölçülen büyüklüğün etkisi ile
ölçü aletinin hareketli kısmı ani bir hareketlenme kazanır ve çoğu zaman ibre göstermesi
gereken değerden ileriye doğru sapar. İşte bu ilk anda meydana gelen momente atalet
momenti denir. Atalet momenti, daha sonra amortisör ve kontrol kuvveti tarafından
dengelenir ve ibre, göstermesi gereken değerde kalır. İbrenin dengelendiği ve göstermesi
gereken değerde kaldığı bu kuvvet değeri de çalıştırma kuvveti olarak nitelendirilir.
Amortisör Kuvveti
Herhangi bir elektriksel büyüklük ölçüldüğünde ölçü aletinin ibresi meydana gelen çalıştırma kuvveti etkisi ile sapar. Bu esnada meydana gelen kontrol kuvveti bu sapmayı engellemek için devreye girdiğinden, ibre bir süre bu iki kuvvet arasında gidip gelir.
Bu durum ibrenin salınım yaparak ölçme süresinin uzamasına ve zaman kaybına neden olur.
Bunun önüne geçmek için ölçü aletlerinde ibreyi frenleyen ve salınım yapmasını önleyen
amortisör kuvvetleri oluşturulur. Amortisör kuvveti ibre hareket ederken kendini gösterip
hareket bittiğinde etkisi ortadan kalkan bir kuvvet olup değişik şekillerde oluşturulur.
Havalı amortisör
Sıvılı amortisör
Elektromanyetik amortisör
Havalı Amortisör: Bu amortisör sisteminde ibre, bir manivela kolu ile pistona bağlıdır. Pistonun bir ucu ölçü aletinin hareketli kısmına yani ibreye bağlanmıştır. İbrenin hareketi pistonu hareketlendirir ve piston içerisinde
sıkışarak basıncı yükselen hava ibrenin hareketine ilave bir direnç göstererek ibre hareketini sınırlandırır. Böylece aşırı sapmayı ve salınımı önler.
Kontrol Kuvveti - Yay ile Kontrol Kuvveti - Karşı Ağırlık ile Kontrol Kuvveti
Kontrol Kuvveti
Çalıştırma kuvvetine karşı koyan başka bir kuvvet bulunmazsa herhangi bir değer ölçüldüğünde meydana gelecek çalıştırma kuvveti sürtünmeyi yendikten sonra ibrenin sona kadar sapmasına neden olur. Bu sebepten dolayı ölçü aletlerinde kontrol kuvveti ile çalıştırma kuvveti sınırlandırılır. Çalıştırma ve kontrol kuvvetinin birbirine eşit olduğu anda ibre, ölçülen değerin ifade edildiği noktada durmuş olur. Ölçü aletlerinde kontrol kuvveti iki şekilde sağlanır.
Yay ile Kontrol Kuvveti: Genel olarak spiral şeklinde sarılmış yaylar kullanılır. Spiral yayın bir ucu hareketli kısma; bir ucu ise sabit kısma tutturulur. Çalıştırma kuvvetinin etkisi ile hareketli kısım dönünce yay kurulur
ve yayın sıkışması ile meydana gelen kuvvet ibreyi frenler, aynı zamanda yayda meydana gelen bu kuvvet ölçme işlemi tamamlandığında ibrenin sıfıra dönmesini sağlar. Kontrol yayları ibrenin dönme yönüne ters olacak şekilde monte edilirler.
Karşı Ağırlık ile Kontrol Kuvveti: Ölçü aletlerinin bazılarında kontrol kuvveti küçük ağırlıklar ile sağlanır. Bu ağırlıklar genellikle ibrenin arka kısmına doğru ve birbirine dik gelecek şekilde yerleştirilir. İbre sıfır konumunda iken ağırlıkların hiçbir etkisi yoktur, çalıştırma kuvveti ile ibre saptığında denge noktası değişen ağırlıklar kontrol kuvveti görevi yaparlar. Bu teknikte kontrol kuvveti sapma açısı ile doğru orantılı olduğundan sapma az iken kontrol kuvveti az, sapma çok iken kontrol kuvveti çoktur. Bu yüzden logaritmik skala taksimatına sahip ölçü aletlerinde daha çok kullanılır.
Bu ağırlıklar vidalı yapılarak kalibrasyon için ağırlıkların açılarının ayarlanması ve ölçü aletlerinde
meydana gelen ölçme hatalarının azaltılması sağlanır.
Çalıştırma (Saptırma) Kuvveti nedir
Ölçü aleti devreye bağlandığında aletin ibresi bulunduğu yerden ileriye doğru sapar.
Sapmayı gerçekleştiren bu kuvvete çalıştırma kuvveti denir. Saptırma kuvvetini elektrik
akımı meydana getirir. Saptırma kuvveti, ölçü aletinin ibresini skala taksimatı üzerinde
hareket ettiren kuvvettir.
Çalıştırma kuvveti, ölçü aletinin hareketli kısmında meydana gelen
sürtünme kuvvetini yenip ölçüm miktarına göre skalada gerekli sapmayı gerçekleştirecek
kadar olmalıdır. Bu yüzden ölçü aletinin hareketli mekanizmasındaki sürtünme kuvveti çok
az olmalıdır. Saptırma kuvveti, aletin hareketli kısmının ağırlığı ile doğru orantılıdır. Ölçü
aleti ne kadar küçük ise çalıştırma kuvvetini meydana getirecek akım miktarı o kadar azalır.
Bu sayede aletin ölçüm yaparken harcadığı enerji de o kadar küçülmüş olur.
Sapmayı gerçekleştiren bu kuvvete çalıştırma kuvveti denir. Saptırma kuvvetini elektrik
akımı meydana getirir. Saptırma kuvveti, ölçü aletinin ibresini skala taksimatı üzerinde
hareket ettiren kuvvettir.
Çalıştırma kuvveti, ölçü aletinin hareketli kısmında meydana gelen
sürtünme kuvvetini yenip ölçüm miktarına göre skalada gerekli sapmayı gerçekleştirecek
kadar olmalıdır. Bu yüzden ölçü aletinin hareketli mekanizmasındaki sürtünme kuvveti çok
az olmalıdır. Saptırma kuvveti, aletin hareketli kısmının ağırlığı ile doğru orantılıdır. Ölçü
aleti ne kadar küçük ise çalıştırma kuvvetini meydana getirecek akım miktarı o kadar azalır.
Bu sayede aletin ölçüm yaparken harcadığı enerji de o kadar küçülmüş olur.
Ölçü Aleti Şeçimi ve Kullanımı dikkat edilecekler
Elektriksel büyüklüklerin ölçülmesinde kullanılacak ölçü aletlerinin özelliklerinin
yapılacak ölçüme uygun seçilmesi gerekir. Bu hem yapılacak ölçüm sonucunun doğru tespiti
hem de ölçü aletinin ve ölçüm yapanın güvenliği açısından önem taşımaktadır. Bu yüzden
bir elektriksel büyüklüğün ölçümü yapılmadan önce doğru ve uygun ölçü aleti seçilmelidir.
Seçim yapılırken aşağıda belirtilen özellikler ve ölçülecek büyüklük ve ölçü aleti için uygun
olmalıdır.
Ölçü aleti, ölçüm yapılacak elektrik enerjisi çeşidine uygun olmalıdır. (AC-DC)
Ölçü aleti hem AC hem DC’ de ölçüm yapabiliyorsa mutlaka doğru kısım
seçilmelidir.
Ölçü aletinin ölçme sınırı ve ölçme alanı ölçülecek büyüklüğe uygun olmalıdır.
Hiçbir koşul altında ölçü aleti ile ölçme sınırını aşan ölçüm yapılmamalıdır. Bu
hem ölçü aleti hem de ölçüm yapan için sakıncalar oluşturabilir.
Ölçüme başlamadan önce, ölçü aleti kademe seçimi gerektiriyorsa mutlaka
yapılmalıdır. Aksi takdirde kademe seçiminin yanlış yapılmasından
kaynaklanan arızalar ile karşılaşılabilir.
Ölçü aletinin hassasiyeti yapılacak ölçüme uygun olmalıdır. Örneğin; bir
transistörün çekeceği akım ölçülürken kullanılan ampermetre ile bir elektrik
motorunun çektiği akım ölçülürken kullanılacak ölçü aletinin sahip olması
gereken hassasiyet farklıdır
yapılacak ölçüme uygun seçilmesi gerekir. Bu hem yapılacak ölçüm sonucunun doğru tespiti
hem de ölçü aletinin ve ölçüm yapanın güvenliği açısından önem taşımaktadır. Bu yüzden
bir elektriksel büyüklüğün ölçümü yapılmadan önce doğru ve uygun ölçü aleti seçilmelidir.
Seçim yapılırken aşağıda belirtilen özellikler ve ölçülecek büyüklük ve ölçü aleti için uygun
olmalıdır.
Ölçü aleti, ölçüm yapılacak elektrik enerjisi çeşidine uygun olmalıdır. (AC-DC)
Ölçü aleti hem AC hem DC’ de ölçüm yapabiliyorsa mutlaka doğru kısım
seçilmelidir.
Ölçü aletinin ölçme sınırı ve ölçme alanı ölçülecek büyüklüğe uygun olmalıdır.
Hiçbir koşul altında ölçü aleti ile ölçme sınırını aşan ölçüm yapılmamalıdır. Bu
hem ölçü aleti hem de ölçüm yapan için sakıncalar oluşturabilir.
Ölçüme başlamadan önce, ölçü aleti kademe seçimi gerektiriyorsa mutlaka
yapılmalıdır. Aksi takdirde kademe seçiminin yanlış yapılmasından
kaynaklanan arızalar ile karşılaşılabilir.
Ölçü aletinin hassasiyeti yapılacak ölçüme uygun olmalıdır. Örneğin; bir
transistörün çekeceği akım ölçülürken kullanılan ampermetre ile bir elektrik
motorunun çektiği akım ölçülürken kullanılacak ölçü aletinin sahip olması
gereken hassasiyet farklıdır
Duyarlılık -Sabite - Ölçme Sınırı - Ölçme Alanı
Ölçü aletinde ölçülen büyüklüğün çok küçük değişimlerinin skala veya göstergede ifade edilebilmesidir. Bütün ölçü aletlerinin kadran taksimatları eşit aralıklı değildir. Kadran taksimatları eşit aralıklı olan ölçü aletlerinde duyarlılık aynıdır.
Yani herhangi bir ölçüm değerinde ibre skala taksimatının başında da sonunda da aynı oranda sapar. Dijital ölçü aletlerinde duyarlılık, 380,1 volt yerine 380,18 volt olarak ifade eden ölçü aleti daha hassastır. Çünkü daha küçük büyüklük değişimlerini ifade edebilmektedir.
Sabite
Sabite, ölçme sınırı değerinin skala taksimatındaki bölüntü sayısına oranıdır. Skala taksimatı eşit aralıklı (lineer) olan ölçü aletlerinde bu oran sabit olup skala taksimatı eşit aralıklı olmayan (logaritmik) ölçü aletlerinde bu oran sabit değildir.
Ölçme Sınırı
Bir ölçü aletinin skala taksimatında gösterdiği en son değere, yani ölçebileceği en büyük değere ölçme sınırı denir.
Ölçme Alanı
Bir ölçü aletinin skalasında gösterdiği en küçük değer ile en büyük değer arasında kalan kısım ölçü aletinin ölçme alanını verir. Örneğin, bir ampermetrenin skala taksimatındaki en küçük değer sıfır, en büyük değer 5 A ise bu ampermetrenin ölçme alanı (0 - 5 A) olarak ifade edilir. Bir voltmetrenin skala taksimatındaki en küçük değer -10 mV en
Yani herhangi bir ölçüm değerinde ibre skala taksimatının başında da sonunda da aynı oranda sapar. Dijital ölçü aletlerinde duyarlılık, 380,1 volt yerine 380,18 volt olarak ifade eden ölçü aleti daha hassastır. Çünkü daha küçük büyüklük değişimlerini ifade edebilmektedir.
Sabite
Sabite, ölçme sınırı değerinin skala taksimatındaki bölüntü sayısına oranıdır. Skala taksimatı eşit aralıklı (lineer) olan ölçü aletlerinde bu oran sabit olup skala taksimatı eşit aralıklı olmayan (logaritmik) ölçü aletlerinde bu oran sabit değildir.
Ölçme Sınırı
Bir ölçü aletinin skala taksimatında gösterdiği en son değere, yani ölçebileceği en büyük değere ölçme sınırı denir.
Ölçme Alanı
Bir ölçü aletinin skalasında gösterdiği en küçük değer ile en büyük değer arasında kalan kısım ölçü aletinin ölçme alanını verir. Örneğin, bir ampermetrenin skala taksimatındaki en küçük değer sıfır, en büyük değer 5 A ise bu ampermetrenin ölçme alanı (0 - 5 A) olarak ifade edilir. Bir voltmetrenin skala taksimatındaki en küçük değer -10 mV en
Ölçü Aletlerine Ait Terimler - Doğruluk Derecesi
Ölçü aletlerinin hiçbiri yüzde yüz doğru ölçüm yapamaz. Her ölçü aletinin mutlaka belirli bir hata payı vardır. Bir ölçü aletinin yapacağı en büyük hata, imalatçı firma tarafından ölçü aletinin üzerine yazılarak belirtilir.
Belirtilen bu hata miktarının ölçü aletinin ölçme sınırının aşılmadığı sürece geçerli olduğu unutulmamalıdır. Ayrıca aletin kullanım frekansı, güç katsayısı, ölçülen akımın dalga şekli, ölçüm yapılacak ortamdaki sıcaklık miktarı, ölçü aletinin kullanım şekline uygun kullanılmaması (yatay veya dikey) aletlerin ölçme hatasını artıran faktörlerdir.
Ölçme hatasının az veya çok olması, ölçü aletinin doğruluk derecesini gösterir. Ölçü aletleri doğruluk derecesine göre 0,1-0,2-0,5-1- 1,5-2,5 olmak üzere altı sınıfa ayrılır. 0,1 ve 0,2 sınıfına dahil olan ölçü aletlerinin hata yüzdesi az olup yaptıkları ölçümlerin doğruluğu yüksektir. 1,5 ve 2,5 sınıfına dahil olan ölçü aletlerinde ise hata yüzdesi fazla olup yaptıkları ölçümlerin doğruluğu, yani gerçek değerle ölçülen değer arasındaki fark daha fazladır.
0,5 sınıfı bir voltmetrenin son skala taksimatı 1000 volttur. Bu ölçü aletinin
yapabileceği en büyük ölçüm hatasını bulacak olursak:
%0,5x1000=0,005x1000=5 volt
yani 0,5 sınıfı, bu ölçü aletinin 1000 volt değerinden 5 volta kadar fazla ya da 5 volta kadar
az bir değer gösterebileceğini ifade eder.
Belirtilen bu hata miktarının ölçü aletinin ölçme sınırının aşılmadığı sürece geçerli olduğu unutulmamalıdır. Ayrıca aletin kullanım frekansı, güç katsayısı, ölçülen akımın dalga şekli, ölçüm yapılacak ortamdaki sıcaklık miktarı, ölçü aletinin kullanım şekline uygun kullanılmaması (yatay veya dikey) aletlerin ölçme hatasını artıran faktörlerdir.
Ölçme hatasının az veya çok olması, ölçü aletinin doğruluk derecesini gösterir. Ölçü aletleri doğruluk derecesine göre 0,1-0,2-0,5-1- 1,5-2,5 olmak üzere altı sınıfa ayrılır. 0,1 ve 0,2 sınıfına dahil olan ölçü aletlerinin hata yüzdesi az olup yaptıkları ölçümlerin doğruluğu yüksektir. 1,5 ve 2,5 sınıfına dahil olan ölçü aletlerinde ise hata yüzdesi fazla olup yaptıkları ölçümlerin doğruluğu, yani gerçek değerle ölçülen değer arasındaki fark daha fazladır.
0,5 sınıfı bir voltmetrenin son skala taksimatı 1000 volttur. Bu ölçü aletinin
yapabileceği en büyük ölçüm hatasını bulacak olursak:
%0,5x1000=0,005x1000=5 volt
yani 0,5 sınıfı, bu ölçü aletinin 1000 volt değerinden 5 volta kadar fazla ya da 5 volta kadar
az bir değer gösterebileceğini ifade eder.
Çeşitli Elektriksel Ölçü Aleti Tanımları
Elektrik elektronik alanında en çok kullanılan ölçü aletleri aşağıda belirtilmiştir. Bu
ölçü aletlerinin tamamının dijital ve analog modelleri mevcuttur. Bu ölçü aletleri ve ölçtüğü
büyüklüklere kısaca değinelim;
Ampermetre: Doğru veya alternatif akım devrelerinde alıcının çektiği akımı
ölçen ölçü aleti olup devreye seri bağlanır. Ampermetreler (A) harfi ile belirtilir.
Voltmetre: Doğru ve alternatif akım devresinin ya da devreye bağlı bir alıcının
uçlarındaki gerilim değerini ölçmeye yarayan ölçü aleti olup devreye paralel
bağlanır. Voltmetreler (V) harfi ile belirtilir.
Lcrmetre: Elektrik devrelerinde değişik amaçlar için kullanılan ve alıcı olarak
görev yapan direnç, bobin ve kondansatörün; direnç, endüktans ve kapasite
değerlerini ölçen ölçü aletleridir. Lcrmetre ile doğru ölçüm yapabilmek için
uygun kademe seçimi yapılmalıdır.
Wattmetre: Doğru ve alternatif akım devrelerinde alıcıların çektikleri
elektriksel gücü ölçen aletleridir. Wattmetreler akım ve gerilim bobinlerine
sahip olup akım bobini devreye seri, gerilim bobini devreye paralel bağlanır.
Güç hesaplamalarda (P) harfi ile ifade edilir.
Frekansmetre: Alternatif akım devrelerinde elektrik enerjisinin frekansını
ölçen aletlerdir. Frekansmetreler devreye paralel bağlanır ve (Hz) şeklinde ifade
edilir.
Multimetre: Elektrik veya elektronik devrelerinde akım, gerilim, direnç,
frekans endüktans ve kapasite ölçümü yapar. Bunların yanı sıra elektronik
elemanların sağlamlık kontrolü ve uç tespiti işlemleri yapabilen tümleşik ölçü
aletleridir.
Osilaskop: Elektrik ve elektronik devrelerinde akım ve gerilimin değeri,
frekans ve faz farkı ölçümlerini dijital veya analog ekranda grafiksel olarak
gösteren aletlerdir.
Elektrik Sayacı: Elektrik devrelerinde alıcıların harcadığı elektrik enerjisini,
yani harcanan güç ile zaman çarpımını ölçen ölçü aletleridir. sayaçlarda akım ve
gerilim bobini olmak üzere iki bobin bulunur. Akım bobini devreye seri, gerilim
bobine devreye paralel bağlanır.
Kullanım Yerlerine Göre Ölçü Aletleri !
Şimdi bunları sırası ile açıklayalım.
Taşınabilir Ölçü Aletleri
Bu tür ölçü aletleri çoğunlukla atölye, işletme ve laboratuvar ortamlarında pratik
ölçüm yapmak amacı ile kullanılan sabit bir yere monte edilmeyen ölçü aletleridir. Bu tip ölçü aletleri kendine ait bir kapalı kap içerisine alınmış taşınmaya uygun ölçü
aletleridir. Ancak çarpma ve darbelere karşı hassas olduklarından kullanımında gerekli özen
gösterilmelidir
Pano Tipi Ölçü Aletleri
Bu tür ölçü aletleri sanayide, fabrikalarda ve atölyelerde, elektriki büyüklüklerin sık
sık kontrol edilmesi istenen yerlerde kullanılır. Pano veya tablo üzerine özel montaj malzemeleri kullanılarak sabitlenen bu ölçü aletleri dik çalışacak şekilde tasarlanır
Günlük ölçümlerde ve deney masalarında kullanım için uygun değildir. Pano tipi ölçü
aletleri sipariş edilirken gösterme şekli ne olursa olsun 3 ayrı ölçüde imal edilirler. Bu
ölçüler 72x72, 96x96, 144x144 mm şeklindir. Bu boyutlar arasında teknik olarak bir farklılık
olamayıp görünüş ve okuma kolaylığı dikkat alınarak seçim yapılır.
Ölçtüğü Büyüklüğü Gösterme Şekline Göre cihazlar
Ölçtüğü büyüklüğü kişiye çeşitli şekillerde yansıtan ölçü aletleri kendi aralarında üçe
ayrılır. Bunlar; gösteren ölçü aletleri, kaydedici ölçü aletleri, toplayıcı ölçü aletleridir.
Gösteren Ölçü Aletleri
Bu ölçü aletleri ölçtükleri elektriksel büyüklüğün o andaki değeri skalasından veya
göstergesinden gösteren, başka bir ölçüme geçildiğinde eski değeri kaybedip yeni ölçüm
değerini gösteren ölçü aletleridir (Resim 1.5). Bu ölçü aletlerinin ölçtükleri değerleri geriye
dönük kendi belleğine kaydetme özelliği yoktur, ancak son zamanda gösteren ölçü
aletlerinde ölçü aletleri ile bilgisayar arasında yapılan bağlantı ve bilgisayara yüklenen
yazılım ile bu ölçü aletlerinin istenen gün, saat ve dakikada kaydettikleri değerler bilgisayar
ortamında görüntülenebilmektedir.
Kaydedicili Ölçü Aletleri
Kaydedici ölçü aletleri, ölçülen büyüklüğün değerini zamana bağlı olarak grafik
kağıdı üzerine çizerek kayıt ederler (Resim 1.6). Bu ölçü aletlerinde geriye dönük ölçülen
değerlerin okunması ve incelenmesi mümkündür. Bu tip ölçü aletleri genellikle elektrik
santrallerinde üretilen enerjinin takibi için kullanılır.
Toplayıcı Ölçü Aletleri
Toplayıcı ölçü aletleri, ölçtükleri elektriksel büyüklük değerini zamana bağlı olarak
toplarlar (Resim 1.7). Bu ölçü aletlerinin ekranında okunan değer, ölçüme başladığı andan
itibaren ölçtüğü değerdir. Yani ölçtüğü değeri bir önceki değerin üstüne ilave ederek ölçüm
yaparlar. Enerji kesildiğinde ölçülen değer sıfırlanmaz. Elektrik sayaçları bu tip ölçü
aletlerine verilebilecek en iyi örneklerden biridir.
ayrılır. Bunlar; gösteren ölçü aletleri, kaydedici ölçü aletleri, toplayıcı ölçü aletleridir.
Gösteren Ölçü Aletleri
Bu ölçü aletleri ölçtükleri elektriksel büyüklüğün o andaki değeri skalasından veya
göstergesinden gösteren, başka bir ölçüme geçildiğinde eski değeri kaybedip yeni ölçüm
değerini gösteren ölçü aletleridir (Resim 1.5). Bu ölçü aletlerinin ölçtükleri değerleri geriye
dönük kendi belleğine kaydetme özelliği yoktur, ancak son zamanda gösteren ölçü
aletlerinde ölçü aletleri ile bilgisayar arasında yapılan bağlantı ve bilgisayara yüklenen
yazılım ile bu ölçü aletlerinin istenen gün, saat ve dakikada kaydettikleri değerler bilgisayar
ortamında görüntülenebilmektedir.
Kaydedicili Ölçü Aletleri
Kaydedici ölçü aletleri, ölçülen büyüklüğün değerini zamana bağlı olarak grafik
kağıdı üzerine çizerek kayıt ederler (Resim 1.6). Bu ölçü aletlerinde geriye dönük ölçülen
değerlerin okunması ve incelenmesi mümkündür. Bu tip ölçü aletleri genellikle elektrik
santrallerinde üretilen enerjinin takibi için kullanılır.
Toplayıcı Ölçü Aletleri
Toplayıcı ölçü aletleri, ölçtükleri elektriksel büyüklük değerini zamana bağlı olarak
toplarlar (Resim 1.7). Bu ölçü aletlerinin ekranında okunan değer, ölçüme başladığı andan
itibaren ölçtüğü değerdir. Yani ölçtüğü değeri bir önceki değerin üstüne ilave ederek ölçüm
yaparlar. Enerji kesildiğinde ölçülen değer sıfırlanmaz. Elektrik sayaçları bu tip ölçü
aletlerine verilebilecek en iyi örneklerden biridir.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)