Türkiye’de Sosyal Güvenlik Sistemi Osmanlı’da Sosyal Güvenlik

Türk toplum geleneğinin bir parçası olan güçlü aile bağları ve yardımlaşmanın ya­nı sıra vakıf kültürü toplumdaki sosyal dayanışmayı artırmıştır. 18. yüzyıla gelindi­ğinde Osmanlı Devleti’nde sosyal güvenlik daha kurumsal bir yapı kazanmış ve ilk kez bu yüzyılda sosyal yardım amaçlı vergi toplanmaya başlanmıştır (http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/tarihce(30.07.2012). 19. yüzyılda ise Darülaceze (düşkünler yurdu), Darüşşafaka (yoksul, öksüz ve yetimler için okul) gibi kurumların yanı sıra emeklilik (1866’da kurulan Askeri Tekaüt Sandığı ve 1881’deki Sivil Memurlar Emekli Sandığı) ve yardımlaşma sandıkları kurulmuş­tur. Tanzimat sonrasında çalışma hayatı ve işçilerle ilgili yapılan kanuni düzenle­meler ise dar kapsamlıdır. Bu düzenlemeler Maden Nizamnamesi (1863), Dilaver Paşa Nizamnamesi (1865) ve Maadin Nizamnamesi’dir (1869) (Dilik, 1985, s. 93). Modern anlamda sosyal güvenlik Osmanlı Devleti’nde Avrupa’ya oranla oldukça geç gelişme göstermiştir.

Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sosyal Güvenlik

Sosyal güvenlik anlamında Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki düzenlemele­rin yanı sıra Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki düzenlemeler de dar kapsamlı ve ye­tersiz kalmıştır. 1921’deki 151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun (4. Madde) ile kurulan Amele Birliği, Türkiye’nin
kanun ile kurulan ve üyeliği zorunlu olan ilk sosyal güvenlik kuruluşudur. Bunun dışında Cumhuriyet’in ilk yıllarında, sosyal sigortalara benzeyen çok sayıda emeklilik ve yardımlaşma sandıkları için kanun çıkarılmıştır.

Sosyal Güvenlik Kuruluşları

Türkiye Cumhuriyeti’nde modern anlamda sosyal güvenlik sistemi II. Dünya Savaşı’ndan sonra oluşturulmuştur. Savaştan sonra sosyal sigorta kolları ile ilgili ilk kanun, 4772 sayılı İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortalan Kanu­nudur (1945). 4772 sayılı Kanun’a paralel olarak 4792 sayılı İşçi Sigortalan Kurumu Kanunu (1945) çıkarılmıştır. 4792 sayılı Kanun’un 1 Ocak 1946’da yürürlüğe girme­siyle birlikte o tarihe kadar kurulan çok sayıda işçi sandığı İşçi Sigortalan Kurumu çatısı altında birleştirilmiştir (http://www.sgk.gov.tr(30.07.2012)).

8 Haziran 1949’da kabul edilen ve 1 Ocak 1950’de yürürlüğe giren 5434 sayılı Kanun ile Türk sosyal güvenlik sisteminin önemli kurumlarından olan Emekli Sandığı kurulmuştur. Böylece sayıları 11’i bulan mevcut emeklilik sandıkları orta­dan kaldırılmış, çalışanlardan ve işverenlerden prim alınması ilkesine dayalı, mo­dern anlamda bütüncül bir sosyal güvenlik yapısı oluşturulmuştur. Bütün devlet görevlilerinin emeklilik işlemleri de bir çatı altında toplanmıştır. 1945-1957 döne­minde yapılan diğer kanuni düzenlemelerle sosyal güvenlik sistemi iyileştirilmiştir.