Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, kamu yatırımlarının tümünü kapsamayan bir plandır. Amacı, ithal edilmekte olan tüketim malları üretiminde belli artışlar sağla­maktır. Bu planın temel özelliği ithal ikamesini amaçlamasıdır. Plan döneminde 20 kadar fabrika kurulmuştur. Sümerbank ve Etibank gibi iki büyük kuruluş bu plan­la ülke ekonomisine kazandırılmıştır.

BBYSP’nin uygulaması devam ederken, 20-24 Ocak 1936 tarihleri arasında İkinci Beş Yıllık Sanayi Planinvn (ÎBYSP) hazırlıklarını yapmak üzere Ekonomi Bakanı Ce­lal Bayar’ın başkanlığında Sanayi Kongresi toplanmıştır. 16 Eylül 1938 tarihinde Plan taslağında bazı değişiklikler yapılmış ve 4 yılı kapsayacak şekilde Plan yeniden dü­zenlenmiştir. Fakat İkinci Dünya Savaşı’nm çıkmasından üç ay önce, İBYSP’den de vazgeçilerek yerine 5 Nisan 1939 tarihinde İktisadi Savunma Planı konulmuştur. Bunda Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün büyük etkisi olmuştur. Çünkü ülkenin bir sa­vaşa girmesi ihtimaline göre her türlü öncelikler yeniden düzenlenmek zorunda idi.

Uygulamaya geçirilemeyen İBYSP’nin amacı, daha çok hammaddesi içeride bu­lunan hafif sanayi dallarında ithal ikamesine gitmektir. İBYSP’de öncekinin (BBYSP’nin) aksine, ara ve yatırım mallarını kapsayan ağır sanayiye ağırlık veril­miş, maden ve hammaddelerin işlenerek ihracı amaçlanmış, madencilik sanayi, elektrik enerjisi üretimi ve liman yapımı gibi yatırımlara öncelik tanınmıştır. Bu ni­teliğiyle Plan, ithal ikameci bir sanayileşmeden daha ileri gitmeyi de hedeflemiştir.

İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı’nın (1938-1942) kapsamı Birinci Plana göre daha geniş tutulmuştur. Tüketim mallarının yanı sıra yatırım mallarına ve ara mallarına yönelik öncelikler de belirlenmiştir. Plan, İkinci Dünya Savaşı’nm başlamasıyla bir­likte uygulamaya konulamamıştır. Plan döneminde kurulması öngörülen 100 ka­dar fabrikanın bir kısmı (Ereğli Demir Çelik tesisleri gibi) daha sonraki yıllarda fa­aliyete geçirilebilmiştir.

Devletçi ekonomi politikalarının yürürlükte olduğu ve İkinci Dünya Savaşı’nı kap­sayan yıllarda Hükümet sanayileşme programını büyük ölçüde durdurmuştur. Savaş, savunma harcamalarını artırmış, 900 bin kişi silah altında tutulmuş, normal bütçe ge­lirleriyle harcamalar finanse edilemediği için Merkez Bankası kaynaklarına daha sık başvurulmuş, fiyatlar bu sebeple 1945 yılında, 1938’e göre %400 oranında artmıştır. 1939 yılından savaşın bittiği 5 Mayıs 1945 tarihine kadar sanayi sektöründe İBYSP kapsamına alınan fakat o dönemde gerçekleştirilemeyen süper fosfat ve sülfürik asit tesisleri kurulabilmiş, özel sektör yatırımları ise hükümetin ön iznine bağlanmıştır.

Üretim düşüşü, ithalat tıkanıklığı, dış dünyadan aşırı koruma sebebiyle soyut­lanma, dış ticaret fazlası sağlamak için ihracatı aşırı teşvik gibi sebeplerle ekono­mide arz daralırken talep artmıştır. Bu durum tüketim mallarında stokçuluğa ve spekülasyona yol açmış, bunun sonucunda da toplumda belli kesimler aşırı ka­zançlar elde etmiştir.