Bütçe Büyüklüklerinde Gelişmeler

Cumhuriyetin kuruluş döneminde denk bütçe ve istikrarlı para ilkesi esas alınmıştır. Tarihsel deneyimlerden dolayı denk bütçe ulusal egemenliğin temeli ola­rak algılanmıştır. Cumhuriyetin ilk bütçesi (1924 yılı bütçesi) denk bağlanmış ve dö­nem sonunda 18 milyon TL fazla vermiştir. Aşar Vergisi’nin 1925 yılında kaldırılması nedeniyle bir sonraki yıl bütçesi %2 oranında açık vermiştir. 1929 yılında başlayan Büyük Buhran’ın (Büyük Bunalım) etkisiyle 1930’lardan itibaren devletçi politikalar ağırlık kazanmıştır. 1933’ten itibaren ekonomi tamamen devlet ağırlıklı hâle gelmiştir.

İkinci Dünya Savaşı ile birlikte devletçi politikalarla birlikte savaş ekonomisi uy­gulanmıştır. Savunma harcamalarının genel bütçe harcamalarına oranı bu yıllar­da %50’lere kadar çıkmıştır. Bütçede yer alan en önemli harcama kalemlerinden eğitim sağlık ve savunma harcamalarının Cumhuriyet Dönemi boyunca bütçeden aldıkları paylar Grafik 2’de gösterilmiştir. 1970’lere kadar savunma harcamaları be­lirgin bir şekilde bütçedeki en büyük payı alırken, yıllar itibarıyla payı giderek azalmaya başlamış ve nihayet 2003 yılından itibaren eğitim harcamalarının altına düşmüştür. 

Eğitim harcamaları ve sağlık harcamalarının paylarında son yıllarda yükselme meydana gelmiştir. Bunların dışında bütçede yer alan sosyal güvenlik ve sosyal yardım harcamalarının toplam harcamalara oranı 2004 yılında % 14.1 iken, 2010 yılında %20.8’e yükselmiştir. Bütçede bu harcama kalemlerine ilişkin ciddi tedbirler alınmazsa, ileriki yıllarda bu harcama kalemlerinin bütçe üzerindeki baskısı artacaktır.

Kalkınma carileri olarak bilinen eğitim ve sağlık harcamalarının yanı sıra sos­yal harcamaların artması da sosyal devlet anlayışının bir sonucudur. Artan ka­rayolu ve demiryolu yatırımları, bütçede ulaştırma hizmetlerinin toplam harcama­lara oranının %6.7’e kadar yükselmesine neden olmuştur.